Inleiding
Gestalttherapie is een vorm van psychotherapie, die vanaf 1940 ontwikkeld is door Fritz en Laura Perls e.a. als tegenhanger van de psycho-analyse. Belangrijke bronnen voor de Gestalttherapie waren o.a. de joodse levensbeschouwing (Perls was zelf jood) en de zenmeditatie. Hieronder zal ik een paar kenmerkende uitganspunten van de Gestalttherapie toelichten.
Gestalttherapie
Het woord ”Gestalt” komt uit het Duits en betekent figuur, gestalte. Het gaat om datgene wat voor jou naar voren springt, wat jou opvalt. Dat is niet altijd voor iedereen hetzelfde: vaak ligt dat heel erg aan hoe je kijkt. In het plaatje hier naast bijvoorbeeld kun je zowel twee, naar elkaar toegewende gezichten zien, als een vaas.
Escher maakt in zijn kunstwerken ook gebruik van dit fenomeen. Kijk maar eens naar deze afbeeldingen.
Wat je ziet is afhankelijk van waar je op focust, maar ook van je referentiekader: als je verliefd bent zie je misschien twee gezichten, op weg naar een zoen. En als je veel met bloemen bezig bent, zie je misschien eerder die vaas.
Zo kan het in een gesprek zijn dat iemand heel vrolijk iets vertelt, maar dat mij vooral steeds opvalt hoe iemand met zijn voet zit te tikken of een tissue in snippertjes scheurt. Als therapeut werk ik dan niet alleen met wat iemand mij letterlijk vertelt, maar vooral ook met wat mij opvalt, wat ik waarneem.
Gewaarzijn en mindfulness
De Gestalttherapie schenkt dan ook veel aandacht aan het ´gewaarzijn´ van elke mens van zichzelf en van zijn omgeving. Dit ´gewaarzijn´ (in het Engels: ‘awareness’) is bij veel mensen tegenwoordig niet meer zo sterk ontwikkeld. We leven te gehaast en staan niet zo vaak stil bij wat we nu eigenlijk allemaal waarnemen en registreren. Daarmee missen we belangrijke informatie over onszelf, ons leven en dat van anderen. Gestalttherapie gebruikt hierbij van oudsher dezelfde technieken uit zenmeditatie, die nu in bv mindfulness trainingen zo gepropageerd worden.
De contactboog
Gestalttherapie gaat er vanuit dat iedere mens voortdurend allerlei behoeften heeft en dat die behoeften (wensen/verlangens) energie losmaken om die behoeften te gaan vervullen. Die behoeften zetten aan tot actie. En die actie leidt tot het bereiken van het gestelde doel, het vervullen van die behoefte. Daarna bouwt de opgevoerde energie weer af in een proces van afronding, integratie en loslating, om tenslotte weer terug te komen bij jezelf in rust. In die rust kun je ook de verbinding voelen met anderen en de wereld om je heen. Je kunt daar ervaren dat je deel uitmaakt van een groter geheel. Daarom verdwijnt in die rust bv ook het gevoel van eenzaamheid.
We noemen dit proces de contactboog of contactcirkel, omdat het uiteindelijk allemaal gaat om contact maken: met je eigen behoeften, met de buitenwereld, met het te bereiken doel etc. De boog is dus ook van toepassing op het ”gewone” contact met mensen: je kunt beginnen bij jezelf en je afvragen of je zin hebt om met iemand te gaan praten, je kunt wat oriënterende vragen stellen en je kunt ”to the point” komen, als je elkaar echt bereikt of raakt. We noemen dit ook wel:”final contact” of ”op de contactgrens komen.”
© Marike de Valk, Gestalttherapie en bedrijfscounseling, www.mv-gestalttherapie.nl
Klik op dit schema om het groter te zien.
In Gestalttherapie onderzoeken we hoe de cliënt deze boog doorloopt en of er wellicht fasen zijn, die hij overslaat of waarbij hij stagneert. In onze huidige samenleving komt het bijvoorbeeld vaak voor dat mensen van actie naar actie rennen en nooit de tijd nemen om tot rust en tot zichzelf te komen. En als ze niet stilstaan bij zichzelf, worden ze zich hun eigen behoeften niet gewaar. Ze handelen dan misschien vaak op grond van wat anderen vinden dat er moet gebeuren en merken niet dat hun lijf allang signalen geeft van: ”Hé, neem eens even rust!”
Of iemand haakt vaak af, net vóórdat hij het doel bereikt of voordat puntje bij paaltje komt. Of iemand opent helemaal niet meer naar de buitenwereld en zit opgesloten in zichzelf. De gouden vuistregel is daarbij: als je ergens in deze boog stagneert, is er in de voorafgaande fasen al iets niet goed gegaan.
Hier en Nu
Bij al dit onderzoek kijken we altijd ook naar wat er in het hier en nu tussen de cliënt en de therapeut gebeurt. Want daar herhaalt zich vaak wat er ook buiten de therapiekamer gebeurt. En in het contact met de therapeut kan de cliënt dan oefenen met ander gedrag a.d.h.v. de aangeboden oefeningen of experimenten.
Waar in de psycho-analyse je hele verleden van A tot Z geanalyseerd wordt, beperkt de Gestalttherapie zich tot díe ervaringen, die in het hier en nu klachten (b)lijken te veroorzaken. Vaak weet iemand niet dat zijn klachten veroorzaakt worden door iets van vroeger. Met bepaalde Gestaltoefeningen (”experimenten” genoemd ) kom je daar meestal gauw genoeg achter. Als vuistregel geldt daarbij: als je reactie op een actuele situatie veel heftiger is dan eigenlijk “logisch” lijkt, dan speelt vaak “oud zeer” een rol.
Overlevingsstrategieën
Het kan ook zijn dat je klachten niet veroorzaakt worden door “oud zeer”, maar door een ingesleten gedragspatroon, dat niet (meer) effectief is. Iedereen ontwikkelt als kind of jongere (overlevings)strategieën om met situaties om te gaan. Je was bijvoorbeeld altijd het lieve meisje of de nuchtere jongen. Die strategie is je toen ongetwijfeld goed van dienst geweest, anders had je wel een andere verzonnen. Maar je situatie is veranderd: je bent geen kind meer, maar een volwassene. Vaak werken die oude strategieën dan niet meer. Ze kunnen zelfs nadelig voor je worden. De Gestalttherapeut onderzoekt samen met jou welke strategieën jij hanteert en of ze nog zinvol zijn.
Natuurlijk worden niet alle klachten veroorzaakt door “vroeger”; het kan ook zijn dat de actuele situatie (te) veel van je vraagt en dat je ondersteuning nodig hebt om daar goed mee om te gaan.
Is een Gestalttherapeut psycholoog?
Gestalttherapie is de praktische toepassing van de Gestaltpsychologie, die in de vorige eeuw grote invloed uitoefende op de algemene psychologie. Een Gestalttherapeut is echter niet per definitie een universitair afgestudeerde psycholoog. Om geregistreerd te kunnen worden bij de beroepsvereniging van Gestalttherapeuten, de Nederlands Vlaamse Associatie voor Gestalttheorie en Gestalttherapie (NVAGT), moet een Gestalttherapeut een HBO of akademische opleiding in een menswetenschappelijke richting hebben afgerond, vervolgens een erkende opleiding tot Gestalttherapeut hebben gevolgd en voldoende werkervaring onder supervisie hebben opgedaan. Zie voor mijn opleiding en werkervaring mijn cv.