HSP of hoog-gevoeligheid is een steeds vaker voorkomende, en tegelijk controversiële ‘diagnose’. De medische wereld erkent HSP niet als een ziekte (zie bv http://www.gezondheidsweb.eu/hsp/de-grens-tussen-zin-en-onzin-bij-hsp).
Ook ik heb een aantal bedenkingen. Als éénvijfde van alle mensen er last van heeft, zoals geclaimd wordt, moeten we het dan nog wel hebben over een ziekte of beperking? Zeggen de klachten dan niet meer over onze ongelooflijk hectische samenleving, waar langzamerhand iedereen gek van wordt?
Ook de term ‘hooggevoelig’ is lastig. Aangezien het woord ‘gevoelig’ heel positief klinkt, lijken HSP-ers bijna hoger ontwikkelde mensen dan niet-HSP-ers.

Elaine Aron, de Engelse psychologe, die de term HSP ontwikkeld heeft en er kenbaarheid aan heeft gegeven, beschouwt HSP als een overerfbare karaktertrek, die echter ook veel voordelen heeft, mits je er goed mee om kan gaan.

Mensen die zich herkennen in de kenmerken van HSP hebben veel serieuze klachten en dus is het belangrijk om als therapeut te kijken wat er aan de hand is.

 

WAT IS HSP?

Vaak wordt om HSP te definiëren een waslijst van afzonderlijke kenmerken genoemd, waar HSP-ers aan voldoen. Zelf zie ik een duidelijke samenhang in al die kenmerken, die ik uit zal leggen aan de hand van een paar termen uit de Gestalttherapie.

 

Confluentie

In de Gestalttherapie kennen we de term ‘confluentie’, als één van de mogelijke manieren waarop een mens contact maakt met de wereld buiten hem. Deze term stamt af van het latijnse woord ‘con-fluere’, wat samenstromen of samenvloeien betekent. Je kunt je daarbij de voorstelling maken van een zijrivier die zich voegt bij een hoofdrivier of van twee rivieren die samen één nieuwe rivier worden.
Confluentie is een normale menselijke kwaliteit, die de basis vormt van empathie en inlevingsvermogen. Je kunt ook confluent worden met je werk, met mooie muziek, met de natuur etc.
Confluentie is het vermogen wat moeders gebruiken als ze aanvoelen wat hun baby nodig heeft. Het is de voortzetting van de symbiose, die in de baarmoeder plaatsvond.
Niks mis mee dus. Behalve als je er teveel van hebt. Confluentie moet zich namelijk afwisselen met je weer even losmaken van die ander en stilstaan bij wat je zelf wil. Jezelf weer even her-ijken op je eigen basis.

HSP-ers nu lijken vooral die zijrivier te zijn, die zich voegt in de grote rivier. In de grote rivier verdwijnen de kenmerken van de kleine rivier.
HSP-ers zijn in mijn ogen teveel en te snel confluent ( = samenvloeien met een ander), waardoor ze meer bezig zijn met de behoeften van de ander dan met die van zichzelf. Ze stemmen zich voortdurend af op wat zich om hen heen aandient en laten zich daardoor beïnvloeden. Ze nemen stemmingen over van wie ze tegenkomen en ze doen hun best om de behoeften van iedereen te vervullen. Ze hebben moeite met het aangeven van hun grenzen, die ze zich vaak ook pas te laat bewust worden.

Je kunt je voorstellen dat ze zich daar al die confluentie snel overprikkeld of overspoeld voelen en hier doodmoe van worden.
HSP-ers staan meestal te weinig stil bij zichzelf, hebben hun aandacht te weinig naar binnen en te weinig op hun eigen lijf gericht. Ze zijn daardoor  weinig geaard zijn en kunnen moeilijk de basis in zichzelf  ervaren. In Gestalttermen zeggen we dan dat hun lichaamsgewaarzijn onvoldoende ontwikkeld is.

 

Perfectionisme

HSP-ers zijn meestal erg perfectionistisch, stellen hoge eisen aan zichzelf en werken altijd maar door, omdat ze hun eigen signalen van vermoeidheid slecht waarnemen en vervolgens vaak negeren. Ze hebben voortdurend het gevoel dat ze van alles en nog wat ‘moeten’.
PDS (prikkelbare darmsyndroom) is een veelvoorkomende klacht bij deze mensen.
Het zal niemand verbazen dat ze een verhoogd risico lopen op een burn-out.

 

Extra gevoelig zenuwstelsel

Elaine Aron stelt dat HSP-ers een overgevoelig zenuwstelsel hebben. Ik ben geen arts, maar heb wel geleerd dat het autonome zenuwstelsel wordt aangetast als het langdurig blootgesteld wordt aan een te hoog cortisolniveau. En dat dit niveau weer samenhangt met de mate waarin iemand adrenaline aanmaakt. Mensen met HSP lijken wel in een voortdurende staat van paraatheid te leven, superalert en daarom ook alles in de buitenwereld waarnemend. Het kan niet anders of hun zenuwstelsel heeft daar onder te lijden.

 

OMGAAN MET HSP

Wat HSP-ers nodig hebben is leren om iedere keer weer eerst stil te staan bij zichzelf en hun eigen behoeften. Niet om egoïstisch te worden, maar om zichzelf óók mee te nemen in hun afwegingen en keuzes.

 

Kiezen ipv moeten

Als je het gevoel hebt dat je iets ‘moet’, betekent dit dat je niet zelf een keuze hebt gemaakt om dat te doen. ‘Moeten’ wordt je altijd opgelegd door iets of iemand anders. Als je zelf kiest, dan wíl je dat. Voorwaarde voor zelf kiezen is dat je stil staat bij wat je eigen behoeften zijn én stil staat bij wat de omgeving of de situatie van je vraagt. En dan kun je kiezen hoe je met beide belangen omgaat.

 

Gewaarzijn

In Gestalttherapie hebben we veel aandacht voor gewaarzijn. Gewaarzijn betekent dat je dingen opmerkt. Bij HSP-ers is het gewaarzijn van de buitenwereld vaak sterk ontwikkeld. Nodig is dan het ontwikkelen van hun gewaarzijn van hun binnenwereld en van hun lichaam. Het lichaamsgewaarzijn is belangrijk omdat het lijf middels, soms hele kleine, fysieke signalen veel informatie geeft over wat belangrijk voor je is. Als je al die informatie niet opmerkt of negeert, gebruik je een heel groot deel van je instrumentarium niet.
Bovendien helpt je lichaamsgewaarzijn je om niet zo gauw confluent te worden of om uit de confluentie te stappen. Je verbreekt confluentie bijvoorbeeld meteen als je een paar keer met volle aandacht adem haalt.
Gewaarzijnstraining is dus belangrijk. De aandacht van de Gestalttherapie voor gewaarzijn lijkt op mindfulness. Het verschil is dat wij dat gewaarzijn juist ook in het contact leren toepassen en niet alleen maar op een matje in een stille kamer.

 

Differentiëren

Door je gewaar te worden van jezelf, ontdek je dat je vaak iets anders wilt of voelt dan anderen. Gewaarzijn brengt daarom ook vanzelf de noodzaak tot differentiatie met zich mee. Differentiatie is: anders durven zijn in contact met de ander.
Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het is niet zo moeilijk om jezelf te zijn op een onbewoond eiland. Maar jezelf zijn en je eigen mening geven, als die afwijkt van een ander, is lastig. De ander kan jou minder leuk gaan vinden, kan geïrriteerd raken, kan proberen je van zijn of haar gelijk te gaan overtuigen, kan verbaal kracht gaan gebruiken, gaan schreeuwen etc. Het is meestal niet eenvoudig om jezelf te blijven zijn contact met de ander. Je moet er stevig voor op je eigen benen kunnen staan en de draagkracht hebben om minder leuk gevonden te worden. Je moet niet meer afhankelijk zijn van de erkenning en goedkeuring van anderen.

 

Eigen waarden en normen

Daarnaast is het vaak nodig om met HSP-ers stil te staan bij hun eigen normen en waarden en te onderzoeken in hoeverre die echt van henzelf zijn. Vaak zijn het normen en waarden die ze met de paplepel ingegoten hebben gekregen van de ouders of later hebben overgenomen van belangrijke vrienden of leraren. ( In de Gestalttherapie spreken we dan van introjecten). HSP-ers hebben meestal nog niet veel stil gestaan bij wat ze nu echt zelf belangrijk vinden.

 

Ik- en wijcultuur

Ieder mens is als baby confluent. De differentiatie die tot autonomie leidt, vindt meestal plaats in het 2e levensjaar – ‘Ik ben twee dus ik zeg ‘’nee’’ ‘– en later opnieuw in de puberteit. Mede bepaald door de gezinscultuur waar je uit voortkomt, word je vervolgens meer ik-gericht of meer wij-gericht. (Waarbij je je aan kunt passen aan je cultuur van herkomst of juist in een reactie daarop de tegenovergestelde kant op kunt gaan. ) Globaal gezegd moeten de ‘’ik’’-gerichten moeten meer empathie leren, en de ‘’wij’’-gerichten meer autonomie.

 

Jezelf zijn

Het gevaar in dit hele proces is dat mensen, die zich lang hebben aangepast, opeens gaan doorslaan naar de andere kant en denken dat ze vooral goed voor zichzelf moeten opkomen. Doen wat een ander wil, wordt daarmee per definitie niet meer mogelijk. Dat is echter een groot misverstand.
Jezelf zijn betekent dat je steeds opnieuw zowel je eigen behoeften als die van de omgeving of de situatie in kaart brengt. En dat je vervolgens een keuze maakt die zowel klopt met je gevoel als met je verstand. Soms zal dat een keuze puur voor jezelf zijn, soms voor de ander, soms wordt het een compromis, soms zelfs een win-win. Wat het wordt doet er niet toe, als je maar echt zelf gekozen hebt en achter je eigen keuze kunt staan.

 

Tenslotte

Wat mij betreft is HSP of hooggevoeligheid dus geen ziekte of beperking, maar een aanwijzing dat een deel van de persoon nog geen kans heeft gekregen om zich te ontwikkelen. Dat is geen persoonlijk falen van de persoon in kwestie: onze samenleving roept mensen weinig op om die naar binnen gerichte kwaliteiten te ontwikkelen. Onze samenleving is bijzonder hectisch en bijzonder ik-gericht. Je moet als individu wel heel stevig op je eigen benen staan om daarin te kunnen overleven.

Voor de mens – immers een kuddedier – zou het leven in een groep met dezelfde waarden en normen en een duidelijke structuur meer de natuurlijke habitat zijn. We vragen langzamerhand onmogelijke dingen van onszelf….

Gestalttherapie kan mensen met HSP goed helpen om te differentiëren en hun aandacht ook naar binnen te richten en tot rust te komen, waardoor hun cortisolniveau daalt en hun zenuwstelsel kan herstellen.